Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji u ovogodišnjoj analizi “Bošnjaci Sandžaka između ekstremizma i borbe za poštovanje ljudskih i manjinskih prava”, predočava da sandžački Bošnjaci, ukoliko im centralne vlasti u Srbiji ne osiguraju osjećaj ravnopravnosti u Srbiji, bez obzira na otvorenu podrški SDP-a i SPP-a, mogu se ponovo okrenuti drugim politikama za rješavanje svog statusa. Rezultati lokalnih izbora u Tutinu i Sjenici, ali i oni ranije o držani u Novom Pazaru i drugim opštinama, pokazuju da je predizborna “državna priča o kapitalnim infrastrukturnim projektima”, obećano asfaltiranje puteva i izgradnji bolnica, škola, čak i aerodroma, već potrošena.
U tom izvještaju kao “važno” se konstatira da u Sandžaku nije došlo do radikalizacije političke sfere uprkos veoma negativnim historijskim iskustvima sandžačkih Bošnjaka s većinskom zajednicom, Srbima, kao i to, da se društvo u Srbiji nije suočilo sa zločinima, da se kreće u pravcu glorifikacije ratnih zločinaca i ponovne popularizacije ekskluzivističke ideologije velikosrpstva.
Tačnije, kako se podvlači, vodeće sandžačke političke partije (Srbija) pokušavaju da nađu modele saradnje s vlastima i da ostvare svoja prava u Srbiji. Za to je najjasniji primjer SDP i SPP koje podržavaju vladajuću koaliciju i “nastoje da budu konstruktivni i državotvorni činioci”.
Taze izborni rezultat iz Tutina demantuje ocjenu iz izvještaja (pripreman prije izbora) da “s druge strane, SDA Sandžaka, stranka koja istrajava na idejama autonomije i nerijetko, kako se navodi, poteže za veoma teškim kvalifikacijama, jeste u stalnom opadanju, što također govori o raspoloženju među sandžačkim Bošnjacima”.
“Medutim, postavlja se pitanje da li će politika koju vodi vladajuća, populistička Srpska napredna stranka (SNS) opravdati pruženu ruku sandžačkih Bošnjaka i osigurati im očešaj da su ravnopravni građani Srbije. Ako do toga ne dođe sandžački Bošnjaci će ponovo imati legitimne razloge za okretanje ka drugačijim politikama i modelima za rješavanje svog statusa i položaja u Srbiji”, konstatuje Helsinški odbor u svom posljednjem izvještaju o Sandžaku.
Sandžak bez krajnje desnih ideja
Zaključuje se da je problematizovanje nasilnog ekstremizma u Sandžaku značajno preuveličano, posebno ako se sagledava u komparativnoj perspektivi.
“Nakon analiziranog stanja u Sandžaku može se zaključiti da krajnje desnih ideja nema u ovom regionu i da najznačajnije političke partije, ali i društveni akteri, ne baštine ideje ekstremnih, ekskluzivističkih i agresivnih nacionalističkih, ksenofobnih i rasističkih ideja. Naravno, to ne znači da u Sandžaku ne postoje političke partije i organizacije koje se vode etnonacionalnim politikama”, stoji u zaključku i dodaje, da, uprkos problematičnim stavovima, kako se ukazuje SDA se ne može okarakterisati kao krajnje desna stranka niti kao ona koja na bilo koji način poziva na nasilje.
“Glavni razlog za insistiranje na navodnom ekstremizmu u Sandžaku jeste to što je ova regija prije dominantno muslimanska, zbog čega se u atmosferi globalne sekuritizacije muslimana i sagledavanja islama kao sigurnosne prijetnje, ali i rastuće islamofobije i jačanja desnih, konzervativnih, snaga na Zapadu, Sandžak po automatizmu stavlja u fokus istraživanja ekstremističkih i radikalnih pojava, s prenebregavanjem historijskog naslijeđa, specifičnosti regionalnih okolnosti i složenih savremenih političko-društvenih kretanja u Srbiji.”
Pojašnjava se da je navedeni trend posebno problematičan, jer navedenu globalnu islamofobičnu atmosferu veoma vješto koriste srpski nacionalisti u daljoj ostrakizaciji muslimana u regionu.
“Etničke grupe islamske vjeroispovijesti na prostoru bivše Jugoslavije, prije svega Bošnjaci i Albanci, a samim time i Bošnjaci, muslimani, Sandžaka su u više navrata tokom poslednjih 15 godina bili žrtve etnonacionalističkih ideologija, prisutnih u ovom regionu. U prošlosti, kada je i dolazilo do ekstremnih pojava u Sandžaku, najznačajnije političke partije, Islamska zajednica, nevladine organizacije, javno mnijenje — jednom riječju, društvo u cjelini, pokazalo je bezuslovan nivo saradnje i spremnost da se odlučno bori, kako bi se uspješno prevenirali i u budućnosti neutralisali takvi fenomeni”, ocjenjuje Helsinški odbor u svom izvještaju.
Podvlači i da će poseban izazov na tom polju biti činjenica da su državni organi, sigurnosne institucije i vladajuća politička elita zapravo pokrovitelji krajnje desnih ekstremnih grupa i organizacija, dok su dijelovi intelektualne elite u Srbiji nerijetko oni koji pružaju, ne samo podršku već i ideološku osnovu ekstremističkim, ekskluzivističkim i agresivnim svjetonazorima.
Zaključak je i da je Bošnjacima Sandžaka znatno potrebnija pomoć u borbi za zaštitu njihovih ljudskih i manjinskih prava, a ne projekti koji će doprinijeti njihovoj daljoj stigmatizaciji i sekuritizaciji.
